ΟΝΕΙΡΟΥ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

Πριν δώδεκα μήνες ξεκίνησε στην Ίνδικτο η έκδοση των έργων του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Ήταν ένα όνειρο που σιγά-σιγά γίνονταν πραγματικότητα.

Πρώτος σταθμός Οι Δαιμονισμένοι. Ήταν 5 Νοεμβρίου 2007 που μοιραζόμουν μαζί σας τον ενθουσιασμό και την χαρά μου.

Ο χρόνος κύλησε οδηγώντας μας στον δεύτερο σταθμό.

Την περασμένη Πέμπτη Ο Ηλίθιος ήταν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Την ίδια μέρα η Κατερίνα Ανέστη, από την LIFO, μου ζήτησε να κάνουμε μια συνέντευξη. Τα ερωτήματά της με βόηθησαν να πω ο,τι πραγματικά ήθελα να μοιραστώ με όλους τους φίλους και τους αναγνώστες της Ινδίκτου. Αντιγράφω λοιπόν αυτήν την συνέντευξη η οποία δημοσιεύεται στο σημερινό φύλλο της LIFO του αγαπητού Στάθη Τσαγκαρουσιάνου.

Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία-πρόκληση στην έκδοση αυτού του μνημειώδους μυθιστορήματος;

Η μετάφραση ξεκίνησε πριν από δύο περίπου χρόνια. Πρόκειται για το δεύτερο σταθμό ενός μακρινού ταξιδιού, το τέλος του οποίου δεν είναι ακόμη ορατό. Όπως γνωρίζετε, η απόφαση που πήραμε από κοινού με τη μεταφράστρια Ελένη Μπακοπούλου είναι να συνεχίσουμε μέχρι το τέλος. Ίσως αυτό να είναι και η μεγαλύτερη πρόκληση. Το συγγραφικό μέγεθος και ο όγκος του έργου του Ντοστογιέφσκι από τη μια, και ο χρόνος, ο δικός μου και της Ελένης, από την άλλη.

Αισθάνεσθε πως πέρα από αυτό καθαυτό το σημαντικό γεγονός της έκδοσης έπρεπε να «αναμετρηθείτε» και με την προηγούμενη μετάφραση και το μέγεθος του Άρη Αλεξάνδρου;

Οι μεταφράσεις του Αλεξάνδρου ήταν ένα επιπλέον μέγεθος που οφείλαμε να εκτιμήσουμε. Η ύπαρξή τους λειτούργησε ευεργετικά, καθώς επέβαλαν εξαρχής το μέτρο και τη σοβαρότητα του εγχειρήματος. Λέγεται πως η μετάφραση των κλασικών οφείλει να απασχολεί κάθε γενιά. Πόσω μάλλον του μέγιστου των κλασικών. Σαράντα και πλέον χρόνια μετά τις μεταφράσεις-ορόσημο του Αλεξάνδρου, η γλώσσα μας όφειλε να υποδεχτεί ξανά το μεγαλείο της παγκόσμιας λογοτεχνίας και να μετρηθεί. Η εργασία της Ελένης Μπακοπούλου πιστεύω πως δικαιώνει την προσπάθεια. Η μετάφρασή της είναι εξαιρετική, σύγχρονη και ταπεινή. Όσοι εκτίμησαν την εργασία της στους Δαιμονισμένους, είμαι σίγουρος πως θα ενθουσιαστούν με τον Ηλίθιο.

Γιατί επιλέξατε για το εξώφυλλο ένα στοπ-καρέ από την εμβληματική ταινία του Μπρεσόν Αu hazard Balthazar;

Το εξώφυλλο υπέδειξε ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, φίλος καλός και σπάνιος συνεργάτης. Η ταινία του Μπρεσόν παραπέμπει στον Ηλίθιο και στον πρίγκιπα Μίσκιν, με τον ίδιο μυστικό και άρρητο τρόπο που ο Ντοστογιέφσκι, χτίζοντας τον Μίσκιν, προσεύχεται στον Χριστό.

Πώς αποφασίσατε να ανοίξετε στην Ίνδικτο το κεφάλαιο «Ντοστογιέφκσι»;

Από την στιγμή της ιδρύσεως της Ινδίκτου, ίσως και πριν από αυτήν, ταυτόχρονα με τη μεγάλη μου αγάπη, σκεφτόμουν την αναγκαιότητα ύπαρξης νέων μεταφράσεων και νέων εκδόσεων των έργων του Φ. Ντοστογιέφσκι. Χρειάστηκα πάνω από δέκα χρόνια για να ανακαλύψω στο πρόσωπο της Ελένης Μπακοπούλου την κατάλληλη μεταφράστρια και συγχρόνως τον άνθρωπο που θα δεχόταν να μοιραστεί το όνειρό μου. Η συνέχεια, λοιπόν, του ονείρου θα είναι το Υπόγειο, που, πρώτα ο Θεός, θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο του 2009. Μαζί, στην ίδια μορφή και σειρά, θα εκδοθούν και οι Αναμνήσεις από την Κολιμά του Βαρλαάμ Σαλάμωφ. Έτσι, σιγά σιγά, θα διευρύνουμε τον ντοστογιεφσκικό κύκλο, προς τέρψιν, ελπίζω, των αναγνωστών μας.

Πότε πρωτοδιαβάσατε τον Ηλίθιο;

Η πρώτη ανάγνωση είναι πολύ μακρινή. Στα τριάντα χρόνια που κύλησαν, έχουν προστεθεί σ’ αυτήν την πρώτη πάνω από δέκα επιπλέον αναγνώσεις του Ηλίθιου. Μου έκανε πάντα εντύπωση πως σε κάθε ανάγνωση, ακόμη και στη δέκατη, ανακάλυπτα κάτι καινούργιο, κάτι που έπαιρνα όρκο πως δεν υπήρχε σε όλες τις προηγούμενες. Και η αλήθεια είναι πως σε αυτά τα μεγάλα έργα ο αναγνώστης δοκιμάζει τα όριά του, εξερευνά τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτό, εν ολίγοις, είναι το μεγαλείο του Ντοστογιέφσκι.

Υπάρχουν στον Ηλίθιο μηνύματα που επιθυμεί να απευθύνει ο Ντοστογιέφσκι;

Παρά το γεγονός πως ο Ντοστογιέφσκι υπήρξε θερμός ιδεολόγος, τα μυθιστορήματά του δεν κρύβουν μηνύματα. Τολμώ να πω πως ο Ντοστογιέφσκι δεν κουβαλά καμιά βεβαιότητα, καμιά πίστη. Αντιθέτως, καίγεται από την αβεβαιότητα και την απιστία. Ο τρόπος του είναι πάντοτε πλάγιος – ποτέ ευθύς και απόλυτος. Διακρίνει κάθε χαραμάδα της ανθρώπινης ψυχής, φωτίζοντάς την. Η ιδέα του Ντοστογιέφσκι για τον Ηλίθιο ήταν να απεικονίσει, στο πρόσωπο του πρίγκιπα Μίσκιν, τον απόλυτα καλό άνθρωπο. Αποστολή του Μίσκιν είναι να «αναστήσει τον άνθρωπο». Αυτόν, λοιπόν, τον άνθρωπο μας τον παρουσιάζει επιληπτικό, τρελό, αφελή, σαν από άλλο κόσμο, που η παραγματική ζωή εν τέλει τον υπερβαίνει. Θα έλεγε κανείς πως, μαζί με τον Μίσκιν, αποτυγχάνει κι ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι. Το συγκλονιστικό είναι πως η αποτυχία είναι συνειδητή, με την ελπίδα, εντούτοις, να παραμένει άσβεστη.

Ο Μίσκιν είναι από τους πλέον αριστοτεχνικά γραμμένους ήρωες της λογοτεχνίας. Με ποιους άλλους ήρωες θα τον συγκρίνατε;

Στον Ηλίθιο, ίσως περισσότερο απ’ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο έργο του, ο Ντοστογιέφσκι έβαλε έντονη τη σφραγίδα των πνευματικών και φιλοσοφικών του ανησυχιών, του συναισθηματικού του κόσμου, των καταλυτικών προσωπικών βιωμάτων του. Θέμα του: το Καλό, μέσα από την απεικόνιση του «απόλυτα καλού ανθρώπου» και της συνυφασμένης μ’ αυτό έννοιας της «αγάπης». Ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι ομολογεί σε μια επιστολή του πως «δεν υπάρχει τίποτε δυσκολότερο από αυτό στον κόσμο». Η σύγκριση που μου ζητάτε με οδηγεί μόνο στο Κονσέρτο για πιάνο, αρ. 3 του Σ. Ραχμάνινωφ και στον Αντρέι Ρουμπλιώφ του Αν. Ταρκόφσκι.

Πώς τα μοτίβα των κεντρικών φιγούρων του Ντοστογιέφσκι κατορθώνουν σήμερα να είναι όχι επίκαιρα αλλά πρόσωπα πραγματικά, αναγνώσιμα και αναγνωρίσιμα δίπλα μας;

Είναι ακριβώς όπως το λέτε. Πραγματικά, αναγνώσιμα και αναγνωρίσιμα. Γιατί, ακριβώς, ο Ντοστογιέφσκι πλάθει τα μυθιστορήματά του και τους ήρωές του ως άλλος «δημιουργός», χαρίζοντάς τους πνοή ζωής. Κάθε ήρωας του Ντοστογιέφσκι ζει, αναπνέει, αισθάνεται. Γι’ αυτό και στις σελίδες των μυθιστορημάτων του κυλά αίμα ζεστό.

Σε τι τιράζ βγήκε ο Ηλίθιος; Τι σας δείχνει (εμπορικά) η προηγούμενη εμπειρία των Δαιμονισμένων;

Η πρώτη έκδοση του Ηλίθιου κυκλοφόρησε σε 4.000 αντίτυπα. Εύχομαι μέχρι τα Χριστούγεννα να έχουν φτάσει όλα στα χέρια των αναγνωστών. Οι Δαιμονισμένοι κυκλοφόρησαν σε 3.000 και πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε η 2^η έκδοση.

ΟΡΟΥΣ ΑΤΙΜΩΣΙΣ

Ακούω και διαβάζω, καιρό τώρα, πολλά και διάφορα για το Άγιον Όρος.

Τα περισσότερα στερούνται και της λιγοστής σχέσης με την πραγματικότητα.

Δεν εκπλήσσομαι. Εξάλλου δεν είναι η πρώτη φορά, προφανώς ούτε η τελευταία, που η ορμή της πληροφόρησης, παρασύρει δικαίους και αδίκους, όλους μαζί στον χείμαρρο της απαξίωσης και της χλεύης.

Τούτη τη φορά η οργή μου ξεχυλίζει. Ίσως γιατί παίρνει η μπάλα φίλους κι αδελφούς, πρόσωπα αγαπητά, την ίδια την οικογένειά μου.

Και πάλι όμως, δεν είναι αυτό που λογαριάζω, τούτη τη στιγμή.

Σκέφτομαι κι αναλογίζομαι την ζωή χωρίς το Όρος. Όχι μόνον την δική μου ζωή.

Ζωή χωρίς ελευθερία, είναι ζωή χωρίς νόημα. Ελευθερία πνευματική, ελευθερία υπαρξιακή.

Αυτήν την ελευθερία χαρίζει το Άγιον Όρος στην ζωή όλων μας.

Τα λόγια μου είναι αδύνατα, αντλούν από την «μέσα βλέψη» την ανύπαρκτη.

Έρχονται στο νου μου τα λόγια του Δημήτρη Πικιώνη, που κοντά εξήντα χρόνια πίσω, μπροστά στην συντελούμενη ατίμωση ενός άλλου ιερού τόπου -της Ελευσίνας- έγραφε:

…Δείλαιοι κα αμαθείς και βάρβαροι τι κάνετε;

Δεν ξέρετε ότι είμαι η μητέρα και η τροφός, το λίκνο η κοιτίδα,

η μητέρα της περασμένης δόξας και της μελλούμενης;

Μάταια θαυμάζετε τα μνημεία που έστησαν κάποτε τα παιδιά μου.

Δεν ξέρετε ότι είναι σαρξ εκ της σαρκός μου και πως όταν η μορφή

μου αφανιστεί, η δικιά τους θα χάσει το νόημά της;…

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Για καιρό επικρατούσε σιωπή.

Τα ερεθίσματα για να την σπάσω πολλά. Διάλεξα όμως να βυθιστώ στην δουλειά. Αποτέλεσμα, για τους φίλους που με αναζητούσαν και ρωτούσαν, ο νέος Κατάλογος της Ινδίκτου που παρουσιάζει το εκδοτικό της πρόγραμμα έως τα τέλη του 2008.

Περιμένω σχόλια!

Παρακαλώ να μην παρεξηγηθεί ο τίτλος του post.

Είναι μια πλάγια αναφορά, που βολεύει βεβαίως και για τίτλος, στην Εξαιρετική ταινία του Αντρέι Ζβάγκιντσεφ Η Επιστροφή.

Την ταινία του Ζβάγκιντσεφ την είδα μόλις κυκλοφόρησε, το 2003. Ήταν κι αυτή μια επιβεβαίωση τού γιατί αρκετά χρόνια τώρα, πάω σινεμά, μόνο όταν ακούω να μιλούν για ρώσο σκηνοθέτη.

Μιά ρώσικη ταινία λοιπόν, από ένα ρώσο σκηνοθέτη στα χνάρια του συνονόματου Αντρέι Ταρκόφσκι.

Η Επιστροφή είναι ταινία που χρησιμοποιεί ελάχιστα μέσα, αλλά το καλλιτεχνικό και πνευματικό αποτέλεσμα είναι μέγιστο.

Τρεις ηθοποιοί, εξωτερικά τραβήγματα, κλασικό και παμπάλαιο θέμα -η σχέση Πατέρα, Υιού- τίποτα, μα τίποτα πρωτότυπο ή εντυπωσιακό.

Συγχρόνως όμως βαθειά γνώση του μέσου, των δυνατοτήτων του αλλά και των περιορισμών που αυτό υποβάλει, εξαιρετική φωτογραφία, σωστά κάδρα, μοναδική και λιτή σκηνοθεσία.

Τριάντα και πλέον χρόνια πίσω, από το 1972 έως το 1974, ό μαθητής του Κόντογλου, Ράλλης Κοψίδης -ποιητής μέγας, που ξεπερνούσε τότε τον δάσκαλο- εξέδιδε ένα περιοδικό υπό τον τίτλο «Κάνιστρο».

Το πιάνω στα χέρια μου νοσταλγώντας τα χρόνια της φτωχής, πλην τίμιας, μονοτυπίας.

Χειροποίητο, με συγκινητική ευαισθησία και μοναδικό συγγραφέα-δημιουργό, τον ίδιο τον Κοψίδη.

Σε ένα από τα τεύχη του Κάνιστρου δημοσιεύονται τα, κατά Κοψίδη, Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα της Ζωγραφικής. Τα καταγράφω όπως τα θυμάμαι :

Η τέλεια αφαίρεση, η πιστή αντιγραφή της φύσεως, το κακό σχέδιο, το κακό χρώμα, η έλλειψη προσωπικού ύφους, το κυνήγι της πρωτοτυπίας και τελευταία, κυρία μου, έρχεται η κορνίζα του έργου.

Τι μου ήρθε και τα θυμήθηκα όλα τούτα.

Να, από την επιστροφή μου, πήγα στην Επιστροφή του Ζβάγκιντσεφ, και από τον Ζβάγκιντσεφ και την λιτή ,καθαρή ματιά του, την χωρίς καμμιάν πρωτοτυπία, έφτασα στον Ράλλη Κοψίδη και τα Αμαρτήματά του.

Όλα δε τούτα, τούτην την στιγμή, δεν με οδηγούν πουθενά αλλού παρά στον Π.Ι.

Η δικιά του σιωπή, η δικιά του σκιά, πέφτει όσο περνά ο χρόνος όλο και πιο βαριά πάνω μου.