Διάβασα σήμερα Κυριακή, τέλος του Νοέμβρη, το κείμενο του Νίκου Ξυδάκη στην εφ. Καθημερινή.
Δεν θέλω να το μαγαρίσω γι’ αυτό και το αναδημοσιεύω χωρίς σχόλια:
Η εις κόσμον κάθοδος του πατέρα Εφραίμ
Tου Νικου Γ. Ξυδακη
Η επικείμενη παραίτηση του αρχιμανδρίτη Εφραίμ, ηγουμένου της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου, μετά τη συνάντησή του με τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίο, πνευματικό επόπτη του Αγίου Ορους, είναι μια δραματική, καίτοι αναμενόμενη, πράξη· κορυφαίο επεισόδιο στο ντοστογιεφσκικό δράμα που ξετυλίγεται εδώ και καιρό.
Ο π. Εφραίμ είναι ο αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής του δράματος. Είναι ο άνθρωπος που έδωσε όρκο ακτημοσύνης και ταπείνωσης, που έλαβε το αγγελικό σχήμα του μοναχού, και ως μοναχός προσευχήθηκε, τυραννίστηκε, υψώθηκε, ταπεινώθηκε, εξουσίασε, περηφανεύτηκε, ξεγελάστηκε, ξεγέλασε, συναλλάχτηκε, αμάρτησε, συντρίφτηκε.
Τώρα, αυτός ο μοναχός, ο ταμένος στην προσευχή, τη νηστεία, την αγρυπνία και την υπακοή, σύρεται από την ερημία του ενώπιον του πλήθους, δικάζεται νυχθημερόν από τα μήντια, λογοδοτεί στην κοσμική εξουσία, λιθοβολείται και σταυρώνεται. Γιατί; Δεν μπορούμε να τον δικάσουμε εμείς, ο σκληρότερος δικαστής είναι η συνείδησή του, τα μάτια των αδελφών του μοναχών στο Βατοπέδι και στο Ορος. Ομως τολμώ να πω: λιθοβολείται διότι ξέχασε ότι είναι μοναχός, ξέχασε τους βαρείς όρκους του, ξέχασε την ταπείνωση και την υπακοή, μέθυσε με την εξουσία που του έδιναν το χρήμα και οι διασυνδέσεις, ο συναγελασμός με τις πολιτικές και επιχειρηματικές ελίτ. Μέθυσε, παραφέρθηκε, έγινε άλλος· ο Συναξαριστής θα περιέγραφε: κατελήφθη από ακάθαρτο πνεύμα. Πράγματι, όπως οι δαίμονες πειράζουν τους αθλητές της αρετής στην έρημο, έτσι κι εδώ: ο μοναχός εξήλθε στην κοσμική έρημο, στην έρημο του χρήματος και της εξουσίας, στις πίστες του power game, κι εκεί η εξάρτυσή του απεδείχθη ανύπαρκτη.
Κατελήφθη ολοσχερώς από τον κόσμο. Ποιον κόσμο; Οχι τον κόσμο των τυραννισμένων, των απόκληρων, των αγωνιστών, των ονειροπόλων, των αγαπώντων και καρποφορούντων και κοπιώντων και ψαλλόντων – αλλά από τον κόσμο των άπληστων και των αλαζόνων, τον κόσμο των πολιτικών ελαστικής συνείδησης, τον κόσμο των πλουσίων που εξαγοράζουν ανομήματα με δωρεές. Σε αυτό το πεδίο τούς κανόνες δεν τους ορίζει ο μοναχός, αλλά ο δικολάβος, ο οικονομοτεχνικός σύμβουλος, ο διαχειριστής της off shore, ο μιλημένος κρατικός λειτουργός, ο οπισθόβουλος πολιτικός, ο ευλαβούμενος μπίζνεσμαν. Σε αυτό το πεδίο ο μοναχός θα χάσει, όσο κι αν παριστάνει τον έξυπνο, όσο έξυπνος κι αν είναι: δεν χάνει χρήματα, αλλά χάνει την ψυχή του, την αυτοεκτίμηση, την πίστη των αδελφών του. Αυτό έχασε ο π. Εφραίμ.
Ο Εφραίμ βούλιαξε στη συγχρονία, στην τρέλα του Καιρού: στην με κάθε τίμημα ανάπτυξη, στον με κάθε τίμημα προσπορισμό υλικής ισχύος. Πιστεύω ότι το έκανε προς χάριν του μοναστηριού· αυτό όμως δεν τον δικαιώνει, απεναντίας, τον δείχνει μωρό και επιλήσμονα της παραδόσεως την οποία έχει ταχθεί να προασπίζει. Η παράδοσή του είναι ο μακρύς χρόνος, όχι ο επιπολής εκσυγχρονισμός· παράδοσή του είναι η πνευματική ανασυγκρότηση, όχι η διαρκής ανοικοδόμηση· παράδοσή του είναι η άθληση του πνεύματος, όχι η απληστία.
Υπό μία έννοια, ο μοναχός Εφραίμ εξέφρασε την εκσυγχρονιστική μανία των Ελλήνων στις δεκαετίες 1990 και 2000, δηλαδή ακριβώς τα δεκαοκτώ χρόνια που ήταν ηγούμενος. Πίστεψε πως ήταν εργολάβος και χρηματιστής, διαρκές ντάρλινγκ των δικηγόρων και των πολιτικών. Πίστεψε τυφλά στην υλικοτεχνική πρόοδο, στη σώρευση ισχύος και χρήματος, στα κονδύλια, στα πρότζεκτ και στα μάστερ πλαν, στην αχαλίνωτη ανάπτυξη: Προς τα πού; Μέχρι πού;
Και λησμόνησε τη θέση του, την αποστολή του, την παράδοση. Αλλά εγκαταλείποντας την παράδοση, την ήδη κλονισμένη, εγκαταλείπει κάθε δυνατότητα νομιμοποίησης, αυτοπροσδιορισμού, προσανατολισμού στον χρόνο – μάλιστα προς τον έσχατο χρόνο. Οσο βυθίζεται στον χρόνο του χρήματος και των πολιτικών, τόσο βαθύτερα βυθίζεται στην απώλεια. Τι είναι ο μοναχός έξω από την παράδοσή του; Ενα τίποτε, ένας ψευδονεωτεριστής. Η παράδοση για να παραμείνει ζωντανή, απαιτεί γέφυρες, θεμέλια, όχι ψιμύθια νεωτερισμών.
Ισως στη σκέψη του πατρός Εφραίμ, η παλαίφατος Μονή Βατοπεδίου, δεύτερη τη τάξει στην αθωνική πολιτεία, να ζει ακόμη στον Μεσαίωνα, όταν το παν υπήρχε υπό τη Θεία Πρόνοια, και τα μοναστήρια κατείχαν απέραντες περιουσίες και ευημερούσαν υπό τη σκέπη ηγεμόνων, βασιλέων και αυτοκρατόρων. Ο αναχρονισμός του έχει κάποιο αντίκρισμα στο σήμερα, στη μετανεωτερική φεουδαρχία του χρήματος και των εταιρειών. Αλλά ώς εκεί· δεν επικρατούν μόνο οι νεοφεουδάρχες, λειτουργούν επίσης, με κάποιους τρόπους, ο δημόσιος έλεγχος, ο κοινωνικός έλεγχος, η κριτική. Το είπαμε όμως ήδη: Ο π. Εφραίμ, συνομιλώντας με τη φεουδαρχία, νόμισε ότι αυτός είναι ο κόσμος…
Τώρα, ειρωνικά και εξοργιστικά, τον δικάζουν αυτοί που τον υπέθαλπαν. Τον αποκηρύσσουν όσοι του φιλούσαν το χέρι. Οι πρώην αγιογδύτες και θεομπαίχτες τώρα υποδύονται τους ρεπουμπλικάνους και τους καρμπονάρους. Και τον καταδικάζουν δεσποτάδες και πατριαρχικές αρχές, που επί αιώνες πορεύτηκαν με συναλλαγές χρήματος, με αλισβερίσια εξουσίας, με εξαγορές αμαρτιών, με αγοραπωλησίες τίτλων και οφικίων. Οχι μόνο έτσι, αλλά και έτσι. Ας πούμε, είναι η εκδίκηση των επισκόπων-πριγκίπων κατά των αυτοδιοίκητων καλογέρων που διεκδίκησαν ισχύ και επιρροή.
Η πτώση του π. Εφραίμ από την ηγουμενία είναι η κάθαρσή του, δεν είναι η τιμωρία του. Εχει την ευκαιρία να είναι αυτό που διάλεξε: καλόγερος. Να ταπεινωθεί, να κλάψει και να προσευχηθεί σαν τον Δαβίδ: Ραντιείς με υσσώπω και καθαρισθήσομαι, πλυνείς με, και υπέρ χιόνα λευκανθήσομαι.
Το δράμα μπορεί να αποβεί πολλαπλώς ωφέλιμο για όλη την αγιορείτικη κοινότητα: να ξαναδούν τα όρια του εκσυγχρονισμού, να ξαναδούν τον ρόλο τους στην αναγεννημένη παράδοση, να ξαναβρούν τον ησυχασμό. Προπάντων, να αναζητήσουν τον κόσμο: των καρποφορούντων και κοπιώντων και ψαλλόντων και του περιεστώτος λαού…
Κὺρ Μανουήλ 