Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Για καιρό επικρατούσε σιωπή.

Τα ερεθίσματα για να την σπάσω πολλά. Διάλεξα όμως να βυθιστώ στην δουλειά. Αποτέλεσμα, για τους φίλους που με αναζητούσαν και ρωτούσαν, ο νέος Κατάλογος της Ινδίκτου που παρουσιάζει το εκδοτικό της πρόγραμμα έως τα τέλη του 2008.

Περιμένω σχόλια!

Παρακαλώ να μην παρεξηγηθεί ο τίτλος του post.

Είναι μια πλάγια αναφορά, που βολεύει βεβαίως και για τίτλος, στην Εξαιρετική ταινία του Αντρέι Ζβάγκιντσεφ Η Επιστροφή.

Την ταινία του Ζβάγκιντσεφ την είδα μόλις κυκλοφόρησε, το 2003. Ήταν κι αυτή μια επιβεβαίωση τού γιατί αρκετά χρόνια τώρα, πάω σινεμά, μόνο όταν ακούω να μιλούν για ρώσο σκηνοθέτη.

Μιά ρώσικη ταινία λοιπόν, από ένα ρώσο σκηνοθέτη στα χνάρια του συνονόματου Αντρέι Ταρκόφσκι.

Η Επιστροφή είναι ταινία που χρησιμοποιεί ελάχιστα μέσα, αλλά το καλλιτεχνικό και πνευματικό αποτέλεσμα είναι μέγιστο.

Τρεις ηθοποιοί, εξωτερικά τραβήγματα, κλασικό και παμπάλαιο θέμα -η σχέση Πατέρα, Υιού- τίποτα, μα τίποτα πρωτότυπο ή εντυπωσιακό.

Συγχρόνως όμως βαθειά γνώση του μέσου, των δυνατοτήτων του αλλά και των περιορισμών που αυτό υποβάλει, εξαιρετική φωτογραφία, σωστά κάδρα, μοναδική και λιτή σκηνοθεσία.

Τριάντα και πλέον χρόνια πίσω, από το 1972 έως το 1974, ό μαθητής του Κόντογλου, Ράλλης Κοψίδης -ποιητής μέγας, που ξεπερνούσε τότε τον δάσκαλο- εξέδιδε ένα περιοδικό υπό τον τίτλο «Κάνιστρο».

Το πιάνω στα χέρια μου νοσταλγώντας τα χρόνια της φτωχής, πλην τίμιας, μονοτυπίας.

Χειροποίητο, με συγκινητική ευαισθησία και μοναδικό συγγραφέα-δημιουργό, τον ίδιο τον Κοψίδη.

Σε ένα από τα τεύχη του Κάνιστρου δημοσιεύονται τα, κατά Κοψίδη, Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα της Ζωγραφικής. Τα καταγράφω όπως τα θυμάμαι :

Η τέλεια αφαίρεση, η πιστή αντιγραφή της φύσεως, το κακό σχέδιο, το κακό χρώμα, η έλλειψη προσωπικού ύφους, το κυνήγι της πρωτοτυπίας και τελευταία, κυρία μου, έρχεται η κορνίζα του έργου.

Τι μου ήρθε και τα θυμήθηκα όλα τούτα.

Να, από την επιστροφή μου, πήγα στην Επιστροφή του Ζβάγκιντσεφ, και από τον Ζβάγκιντσεφ και την λιτή ,καθαρή ματιά του, την χωρίς καμμιάν πρωτοτυπία, έφτασα στον Ράλλη Κοψίδη και τα Αμαρτήματά του.

Όλα δε τούτα, τούτην την στιγμή, δεν με οδηγούν πουθενά αλλού παρά στον Π.Ι.

Η δικιά του σιωπή, η δικιά του σκιά, πέφτει όσο περνά ο χρόνος όλο και πιο βαριά πάνω μου.

ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ

Αγαπώ ιδιαίτερα τις ταινίες του Αντρέι Ταρκόφσκι, ώστε να τις παρακολουθώ ξανά και ξανά. Σε αυτές βρίσκω την πνευματική δημιουργία στον υπερθετικό της βαθμό. Η επανάληψη πολλές φορές χρησιμεύει για να ανανεώνω τα κριτήρια μου, να αντιστέκομαι με κάποιον τρόπο στον χυλό.

Έτσι και χθες με την Νοσταλγία. Την πρωτοείδα το 1983, αν δεν με απατά η μνήμη μου. Θυμάμαι ακόμα βγαίνοντας από μιαν αίθουσα κάπου στην Κυψέλη, τον ενθουσιασμό μου, την πληρότητα εντός μου. Έκτοτε επιστρέφω διαρκώς σε αυτή. 

Στην Ελλάδα δυστυχώς είναι λίγες οι αφορμές και ακόμα λιγότερα τα βιβλία που παρουσιάζουν αυτόν τον μεγάλο καλλιτέχνη και ποιητή που κατάφερε να κάνει τον κινηματογράφο ζωή του και τη ζωή του κινηματογράφο, τροφοδοτώντας τον πάντα με τα πιο πολύτιμα βιώματα της ψυχής του.

Είναι καιρός τώρα που επιθυμώ να βγάλω έναν από τους σημαντικότερους τίτλους αναφοράς για το έργο του. Από την αγγλική έκδοση του εξαιρετικού αυτού βιβλίου του πολωνού Seweryn Kuśmierczyk με τίτλο The Tolstoy Complex μεταφράζω, ελπίζω ανεκτά, ένα μικρό απόσπασμα συνεντεύξεως του Αντρέι Ταρκόφσκι . Αντίδωρο στο alef για τα περί ευτυχίας οφειλόμενα.

Το μικρό αυτό απόσπασμα ελπίζω να διαβαστεί και από όσους επιθυμούν να βυθιστούν στον σκοτεινό βυθό της τέχνης, της λογοτεχνίας συμπεριλαμβανομένης.

 

Δημιουργώ τον κόσμο μου. Αυτός ο κόσμος δεν δηλώνει τίποτα ασυνήθιστο. Υπάρχει απλώς, δεν έχει καμία άλλη έννοια. Νομίζω δε πως τα σύμβολα και οι αλληγορίες ληστεύουν τον καλλιτέχνη. Ο δημιουργός πλάθει εικόνες που εκφράζουν, αποκαλύπτουν τη ζωή όπως ακριβώς είναι. Δεν πρόκειται για μύθους σαν αυτούς του Αισώπου. Ένας τέτοιος τρόπος εργασίας θα ήταν πάρα πολύ πρωτόγονος όχι μόνο για τη σύγχρονη τέχνη αλλά για την τέχνη οποιασδήποτε εποχής. Η εικόνα περιέχει ένα άπειρο εννοιών ακριβώς όπως η ζωή φέρει εντός της άπειρο εννοιών. Μια εικόνα που μεταμορφώνεται σε σύμβολο δεν μπορεί να αναλυθεί. Όταν δημιουργώ τις εικόνες μου δεν χρησιμοποιώ κανένα συμβολισμό οποιουδήποτε είδους. Θέλω να δημιουργήσω μια εικόνα, όχι ένα σύμβολο. Γι’ αυτό δεν πιστεύω στις ερμηνείες των υποτιθέμενων εννοιών των εικόνων μου. Δεν ενδιαφέρομαι για τα στενά πολιτικά ή κοινωνικά ζητήματα. Θέλω να δημιουργήσω τις εικόνες που θα άγγιζαν την ψυχή του θεατή μέχρι ενός ορισμένου βαθμού. Γι’ αυτό στις ταινίες μου λέω συγκεκριμένες και μόνο ιστορίες και όχι κάποιες άλλες.

Δεν μου κάνει καμία διαφορά πώς το κοινό εισπράττει και ερμηνεύει τις ταινίες μου. Κάνω τις ταινίες με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργώ συγκεκριμένη πνευματική κατάσταση στον θεατή. Κατά συνέπεια και αφού παρακολουθήσει την ταινία δεν μπορεί να παραμείνει αμετάβλητος. Αυτό λοιπόν που σκέφτεται ο θεατής για τις ταινίες μου παραμένει ασήμαντο για μένα. Οι θεατές επιμένουν να ψάχνουν για έννοιες λες και η τέχνη μου είναι να σκαρφίζομαι γρίφους.

Κανένα έργο τέχνης δεν έχει την επιθυμητή σαφήνεια. Ακούγοντας μουσική, διαβάζοντας ένα μυθιστόρημα ή ακόμα παρακολουθώντας ένα παιχνίδι όλοι αντιμετωπίζουν συχνά μέρη του έργου που δεν καταλαβαίνουν. Μία τέτοια σχέση είναι φυσιολογική προς ένα έργο τέχνης. Αλλά όταν πηγαίνουν στον κινηματογράφο – απαιτούν την πλήρη σαφήνεια, μία συνολική κατανόηση. Είμαι ενάντια στη διάκριση στην τέχνη. Δεν είναι η σαφήνεια το σημαντικό. Ο κόσμος που δημιουργείται από έναν καλλιτέχνη είναι τόσο σύνθετος όσο και ο κόσμος που τον περιβάλλει. 

Ο Αντρέι Αρσένιεβιτς Ταρκόφσκι γεννήθηκε στις 4 Απριλίου του 1932 στο Zavrazhie, ένα μικρό χωριό στις όχθες του Βόλγα. Γιός του ποιητή Αρσένι Ταρκόφσκι και της Μαρίας Ιβάνοβνας. Πέθανε στις 29 Δεκεμβρίου του 1986. Ετάφη στο ρώσικο κοιμητήριο των Παρισίων.